ΛΙΓΚΡΗΣ  |  ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
στα Ιλίσια

ΑΓΧΟΠΑΝΙΚΟΣ & ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ

Τι είναι η Διαταραχή Πανικου;

Όλοι μας νιώθουμε αγχωμένοι κάποιες φορές μέσα στην καθημερινότητά μας. Μια προσβολή πανικού όμως ενέχει τόσο υψηλά επίπεδα άγχους που πολλοί άνθρωποι νιώθουν ότι παθαίνουν καρδιακό επεισόδιο, ότι κινδυνεύουν να τρελαθούν ή ότι θα χάσουν τον έλεγχο του εαυτού τους. Κατά τη διάρκεια μιας προσβολής πανικού, μπορεί να βιώνουν σωματικά συμπτώματα όπως, δύσπνοια, μουδιάσματα, βουητό στα αυτιά, τρεμούλα, αίσθημα πνιγμού, πόνο στο στήθος, εφίδρωση και ταχυκαρδία. Ενώ μπορεί να υπάρχουν ιατρικές αιτίες για κάποια από αυτά τα συμπτώματα (όπως ο υπερθυρεοειδισμός, η πρόπτωση μιτροειδούς βαλβίδας και ο εθισμός στην καφεΐνη), μια κρίση πανικού παρουσιάζει τις ίδιες φυσικές εκδηλώσεις χωρίς να υπάρχει καμία ιατρική παθογένεια. Όταν οι προσβολές πανικού είναι επαναλαμβανόμενες, προκύπτουν απροσδόκητα, ακολουθούνται από επίμονη ανησυχία για την τυχόν επανεμφάνισή τους και από αλλάγή της συμπεριφοράς, τότε γίνεται η διάγνωση της Διαταραχής Πανικού.

Τι είναι η Αγοραφοβία;

Αγοραφοβία είναι το άγχος που προκύπτει σε μέρη ή καταστάσεις όπου η διαφυγή ή η δυνατότητα βοήθειας είναι δύσκολη σε περίπτωση που το άτομο έχει μια προσβολή πανικού (ή παρόμοια συμπτώματα). Κάποιοι άνθρωποι με Διαταραχή Πανικού αναπτύσσουν αγοραφοβία, με αποτέλεσμα να φοβούνται να βγαίνουν μόνοι από το σπίτι, να πηγαίνουν στο σούπερ μάρκετ, να ταξιδεύουν με αυτοκίνητα, τρένα ή αεροπλάνα, να μπαίνουν στο ασανσέρ, να βρίσκονται στην κίνηση, σε ανοιχτούς χώρους, μέσα σε τούνελ ή πάνω σε μια γέφυρα. Κάποια άτομα έχουν την εμπειρία του πανικού ακόμα και όταν κοιμούνται, πιθανώς λόγω της μεγάλης μείωσης του σφυγμού κατά τη διάρκεια του ύπνου και της αντίστοιχης αντισταθμιστικής αύξησης που την ακολουθεί και μπορεί να ξυπνήσει το άτομο. Κάποιοι άνθρωποι με αγοραφοβία μπορεί να εκδηλώνουν άγχος στο φως του ήλιου, άλλοι στο μισοσκόταδο. Η ζέστη είναι μείζων παράγοντας στη Διαταραχή Πανικού και στην Αγοραφοβία. Κατά τη διάρκεια του Καλοκαιριού τα περιστατικά πανικού αυξάνονται δραματικά, κυρίως επειδή η ζέστη αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό, προκαλεί ζαλάδα και αφιδάτωση και επειδή υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να βρίσκεται κάποιος έξω από το σπίτι. Παρόλο που δεν είναι επικίνδυνες, όταν οι άνθρωποι φοβούνται και νιώθουν ευάλωτοι σε τέτοιες καταστάσεις είναι πιθανότερο να βιώσουν μια κρίση πανικού.

Ποια είναι τα αίτια της Διαταραχής Πανικού και της Αγοραφοβίας;

Πολλές από τις καταστάσεις που μπορεί να πυροδοτήσουν σήμερα προσβολές πανικού ήταν κάποτε πραγματικά επικίνδυνες για τους προγόνους μας κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης εξέλιξης. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι ήταν πιο εκτεθειμένοι σε αρπακτικά ζώα σε ανοιχτούς χώρους, τα ύψη εγκυμονούσαν τον κίνδυνο της πτώσης, οι κλειστοί φυσικοί χώροι μπορούσαν να καταρρεύσουν ή να παγιδέψουν τα άτομα και η επαφή με επιθετικούς ξένους ήταν περισσότερο πιθανή σε δημόσιους χώρους. Πολλοί από τους φόβους που αναπτύσσονται στην διαταραχή πανικού και την αγοραφοβία πηγάζουν από αυτά τα πρώιμα και προσαρμοστικά ένστικτα. Ωστόσο, οι ίδιες καταστάσεις δεν είναι το ίδιο επικίνδυνες σήμερα.

Ερευνητικές μελέτες επιδεικνύουν κάποιους γενετικούς παράγοντες στην ανάπτυξη του πανικού και της αγοραφοβίας, ωστόσο δεν είναι αμιγώς κληρονομικές διαταραχές. Κάθε χρόνο, τριάντα με σαράντα τοις εκατό του γενικού πληθυσμού παθαίνουν μιά κρίση πανικού, οι περισσότεροι από αυτούς όμως δεν ερμηνεύουν τον πανικό τους ως ένα σημάδι επικείμενης καταστροφής και συνεπώς δεν αναπτύσσουν κανένα άλλο πρόβλημα.

Αρχικά μια προσβολή πανικού ενεργοποιείται από μια στρεσογόνα κατάσταση, όπως την ανάληψη νέων ευθυνών στην εργασία ή την οικογένεια, τη διάγνωση μιας ασθένειας ή τις συγκρούσεις ανάμεσα σε ένα ζευγάρι. Οι φυσιολογικές αισθήσεις που εκδηλώνονται από τη φυσική διέγερση του άγχους (π.χ. εφίδρωση, ζαλάδα, ταχεία αναπνοή, ταχυκαρδία) μπορεί να παρερμηνευτούν από το άτομο ως μηνύματα καταστροφικού κινδύνου. Για παράδειγμα, κάποιος που εστιάζει στην αύξηση του καρδιακού του ρυθμού ίσως συμπεράνει λανθασμένα ότι πρόκειται να πάθει καρδιακή προσβολή. Αυτό μπορεί να τον οδηγήσει στην υπερ-επαγρύπνηση, δηλαδή στη συνεχή εγρήγορση και εστίαση στις φυσικές αισθήσεις του σώματός του που με τη σειρά τους αυξάνουν τη διέγερση, την ανησυχία και τα φυσικά συμπτώματα. Αυτή η διέγερση πυροδοτεί περαιτέρω παρερμηνείες των συμπτωμάτων και αισθήσεις «εσφαλμένου συναγερμού», καθώς σηματοδοτούν την αίσθηση ενός επικείμενου κινδύνου χωρίς αυτός να υπάρχει. Μέσω αυτού του φαύλου κύκλου διέγερσης και της παρερμηνείας της, τα συμπτώματα κορυφώνονται και οδηγούν σε μια κρίση πανικού.

Η εμπειρία της κρίσης πανικού μπορεί αποτελέσει την αφορμή για «φόβο του φόβου» ή «άγχους αναμονής», όταν οι άνθρωποι αγχώνονται ότι θα επαναλειφθούν τα επεισόδια πανικού και αρχίζουν να αποφεύγουν καταστάσεις που πιστεύουν ότι θα τα πυροδοτήσουν. Στις περιπτώσερις όπου η αποφυγή καταστάσεων (στις οποίες η διαφυγή ή η βοήθεια από τρίτους είναι δύσκολη) γίνεται ο κύριως μηχανισμός διαχείρισης του άγχους, τότε λέμε ότι τα άτομα αναπτύσσουν αγοραφοβία.

Κοινές παρανοήσεις για τη Διαταραχή Πανικού και την Αγοραφοβία

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η διαταραχή πανικού είναι το αποτέλεσμα βαθιών ψυχολογικών προβλημάτων. Αυτό είναι λάθος. Δεν υπάρχει αναγκαία σύνδεση τραυματικών παιδικών εμπειριών με τον πανικό και την αγοραφοβία, ούτε σημαίνει απαραίτητα ότι θα χρειαστείτε μακρόχρονη θεραπεία που εξερευνά τα παιδικά σας χρόνια. Κάποια άτομα εκδηλώνουν κατάθλιψη, αναπτύσσουν εξαρτητικές συμπεριφορές ή γίνονται επικριτικοί απέναντι στον εαυτό τους λόγω των επαναλαμβανόμενων κρίσεων πανικού, ωστόσο η θεραπεία του πανικού είναι σχετικά απλή και πολύ αποτελεσματική χωρίς τη συνεχή και λεπτομερή εξερεύνηση πρώιμων εμπειριών. Οι μη ρεαλιστικές πεποιθήσεις για το άγχος, όπως «το άγχος είναι πάντα κακό ή επικίνδυνο», «πρέπει να μην έχω άγχος ποτέ» ή «πρέπει να ξεφορτωθώ το άγχος μου άμεσα», οι παρερμηνείες των συμπτωμάτων του άγχους ως μια επικίνδυνη ιατρική κατάσταση και η εσφαλμένη πρόβλεψη ότι η εμπειρία του άγχους δεν θα βελτιωθεί ποτέ, είναι οι κύριοι παράγοντες που οδηγούν στη διατήρηση και τη διαιώνιση της διαταραχής.

Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία για τη Διαταραχή Πανικού και την Αγοραφοβία

Η θεραπεία είναι εξαιρετικά αποτελεσματική και δομημένη γύρω από συγκεκριμένους στόχους. Αρχικά στο να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τη φύση του άγχους, του πανικού και της αγοραφοβίας. Έπειτα, να εντοπίσετε το εύρος των καταστάσεων που φοβάστε ή αποφεύγετε και να αρχίσετε να τις αντιμετωπίζετε. Επιπλέον, να αξιολογήσετε τη φύση των συγκεκριμένων συμπτωμάτων που εκδηλώνετε, την ένταση και τη συχνότητά τους, την σύνδεσή τους με τις καταστάσεις που σας προκαλούν πανικό. Τέλος, στην μείωση του άγχους και στην αντιμετώπιση άλλων προβλημάτων που σχετίζονται ή συνυπάρχουν με τον πανικό εφόσον αυτά υφίστανται (π.χ. κατάθλιψη, άλλοι φόβοι, χρήση ουσιών, προβλήματα σχέσεων κλπ.).

Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει όλα ή κάποια από τα ακόλουθα: εκπαίδευση στη μυϊκή χαλάρωση και στις διαφραγματικές αναπνοές, βαθμιαία έκθεση στις καταστάσεις που εκδηλώνετε πανικό, εκπαίδευση στις βασικές αρχές της ΓΣΘ (π.χ. κατανόηση του τρόπου που οι σκέψεις διαμορφώνουν συναισθήματα όπως ο φόβος), εντοπισμός και τροποποίηση των ερμηνειών των φυσικών συμπτωμάτων, εκπαίδευση στη διεκδικητική συμπεριφορά, τεχνικές διαχείρισης και μείωσης τους άγχους.

Τι να κάνω για να αντιμετωπίσω μια κρίση πανικού;

Αρχικά, αναγνωρίστε τα συμπτώματα:

• Αίσθημα παλμών, καρδιά που σφυροκοπά ή επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού
• Εδίδρωση
• Τρεμούλα
• Αίσθημα λαχανιάσματος, ασφυξίας ή δύσπνοιας
• Πόνος ή βάρος στο στήθος
• Ναυτία ή κοιλιακή ενόχληση
• Ζάλη, αστάθεια ή αίσθηση λιποθυμίας
• Φόβος ότι θα χάσω τον έλεγχω ή θα τρελαθώ
• Φόβος ότι θα πεθάνω (π.χ. από καρδιακό επεισόδιο ή εγκεφαλικό)
• Μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσματα
• Ρίγη και αίσθημα ζέστης
• Τάση φυγής από τον χώρο που βρίσκομαι
• Θολή ή μειωμένη όραση

Προσπαθήστε να αποδεχτείτε τα συμπτώματα αντί να τα αποφύγετε ή να τα πολεμήσετε. Θυμηθείτε ότι είναι τελείως ακίνδυνα. Πρόκειται απλώς για φυσιολογικές αισθήσεις με αυξημένη ένταση.  Όταν επικεντρώνεστε στο πόσο δυσάρεστα είναι ή στο πόσο θέλετε να φύγουν, τα τροφοδοτείτε. Αφήστε τα να υπάρχουν και συνεχίστε αυτό που κάνετε. Παραμείνετε στο χώρο που είστε και συμπεριφερθείτε σα να μην υπήρχαν. Προσπαθήστε να αποσπάσετε την προσοχή σας. Αν σας είναι δύσκολο, παρατηρείστε τα σαν από απόσταση. Παρακολουθήστε τα να αυξάνονται και να μειώνονται μέχρι να καταλαγιάσουν. Τίποτα κακό δεν θα σας συμβεί. Μην κατηγορείτε τον εαυτό σας αν δυσκολεύεστε να τα διαχειριστείτε.
Πολλοί άνθρωποι χρειάζονται τη βοήθεια κάποιου ειδικού που θα τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν το άγχος τους πιο μεθοδικά.